Van mij geen traditionele kerstwens, geen gelukkig nieuwjaar, ook niet alle goeds, voorspoed of gezondheid gewenst. Een doel zonder een plan, is alleen maar een wens en dat vind ik te mager in deze tijd. Deze boodschap wordt ook gevoed door mijn jaarlijkse tijdelijke kerstjeuk om elkaar altijd alleen het beste te wensen in de kersttijd.
Oké, maar wat dan wel? Een systemische overpeinzing over deze bijzondere, interessante tijd. Wat mij betreft gaan we niet elkaar niet gewoon het beste wensen, maar zelf, liefst met elkaar, het beste creëren in deze tijd.
Want het is best een ingewikkelde en complexe tijd als we daar eens goed naar kijken. Onzekerheid, continu veranderend, weinig vastigheid, bakens of uitzichten.
De complexe problemen van de moderne tijd zijn voor ons mensen lastig te begrijpen, volgens Niklas Luhmann, een Duitse socioloog. Onze eigen theorieën en verklaringen blijven te dicht in de buurt van onze ervaringen om te kunnen begrijpen wat er precies aan de hand is. En de huidige complexiteit van systemen maakt het vinden van causale verklaringen onmogelijk. Er zijn namelijk geen simpele antwoorden in complexe situaties.
In dit kader helpt het inzicht van het Cynefin Frame Network van Edward Snowden. Hij heeft een model ontwikkeld dat inzicht geeft waardoor het makkelijker wordt om beslissingen te nemen en het gedrag van mensen te begrijpen. Cynefin (ku-nè-fin) is een Keltisch woord uit het Welsh en betekent ‘woonomgeving’, ‘vertrouwd’ en ‘gewend’.
Het netwerk bevat vijf contexten: simpel, ingewikkeld, complex, chaotisch en centraal staat wanorde. Je kunt stellen dat we nu wel te maken hebben met een tijd van wanorde, toch?
Binnen een simpele context zijn oorzaak en gevolg voorspelbaar en voor iedereen duidelijk. Wordt de situatie ingewikkeld, dan gaat het om het begrijpen van de oorzaak-gevolgrelaties. Heb je dit in kaart, dan kun je een ingewikkeld probleem oplossen. Een probleemkluwen ontrafeld.
Bij complexiteit is er vooral ongeordendheid. En complexiteit los je niet op, je kunt alleen op onderdelen interveniëren. De relatie tussen oorzaak en gevolg kan vaak pas achteraf worden verklaard. Het gaat om onvoorspelbare situaties die weer snel kunnen veranderen. Door hier zo goed als het gaat op te reageren en er flexibel mee om te gaan, is de complexe context te overbruggen. Ooraak en gevolg zijn onduidelijk en gebeurtenissen vaak verwarrend en verrassend. Het wordt gekenmerkt door crises en noodsituaties. Herkenbaar, nietwaar? Bij wanorde gaat het over een onduidelijk context, niet te traceren en identificeren. Hier start vaak onze zoektocht.
We bevinden ons nu op een kantelpunt in de geschiedenis van de mensheid, volgens Jan Rotmans, hoogleraar aan de Erasmusuniversiteit in zijn boek’ Omarm de Chaos. COVID-19, klimaatverandering, verlies aan biodiversiteit zijn complexe thema’s. Omarm de Chaos is een indringend boek, dat inzicht en overzicht biedt, een hoopvol perspectief schetst voor Nederland en de wereld, en handvatten geeft om zelf in beweging te komen.
Rotmans brengt het grote verhaal terug naar het menselijke handelen, waardoor we invloed kunnen uitoefenen. De onrust in de wereld weerspiegelt de onrust in onszelf. We voelen chaos en onbehagen, en hebben het gevoel dat we de grip op ons leven kwijt zijn. En terecht. We voelen ook dat de politiek die grip kwijt is, en dat is ook zo. In tijden van chaos is iedereen de grip kwijt en heeft niemand de regie. Dat zorgt voor onzekerheid en dat hebben wij mensen niet graag. We houden van stabiliteit en zekerheid.’
En Jan Rotmans daagt ons uit: ‘je kan wezenlijk bijdragen aan een nieuwe samenleving en een nieuwe economie. Hoe mooi is dat! In dit tijdperk van verandering telt elk individu en telt ieder initiatief. Jij kan juist nú het verschil maken’. Het is het loslaten van het oude en vertrouwde, van alles wat zo comfortabel voelde. Je vertrouwde manier van denken en je gewoontegedrag.
Persoonlijk heb ik ook veel gehad aan het gedachtegoed van Stephen Covey. Hij is de bedenker en grondlegger van de cirkel van invloed en de cirkel van betrokkenheid. De cirkel van invloed beschrijft hoe je, door proactief te handelen, je invloed kan vergroten. Welke invloed heb je op een bepaalde situatie en hoe ga je ermee om? De cirkel van betrokkenheid is altijd groter dan de cirkel van invloed. Geen invloed maar wel betrokkenheid leidt vaak tot frustratie en onmacht.
Focus je dus vooral op die zaken waar je wel invloed op hebt en richt je energie niet op zaken die volledig buiten je invloedssfeer liggen. Dat is de kern van mijn boodschap. Alles wat je aandacht geeft groeit, nietwaar.
Wat is dan de moraal van dit verhaal. Het is zoals het is, accepteer de complexiteit. Maar laat je niet verlammen. Gebruik je invloed om er iets moois van te maken. En je krijgt energie van nieuwe inzichten. Ik wens je dus vanaf nu veel creatief vermogen, waardoor er mooie nieuwe dingen ontstaan en waarbij je alle energie kunt inzetten voor betekenisvolle ontwikkelingen. Wedden dat het positiviteit en energie oplevert en we daarmee invloed uitoefenen? Niet in de minste plaats op ons eigen gemoed!
Dat is alles wat ik wil dit jaar,
voor kerst